Postmodernizm

Kierunek w filozofii współczesnej, a także kulturze, który powstał jako reakcja na modernistyczne wartości znane z przełomu XIX i XX wieku w Europie. Jak pisze Andrzej Szahaj w tekście Co to jest postmodernizm?:

Postmodernizm na płaszczyźnie filozoficznej łączy się zwykle z niezgodą na dominację oświeceniowego i pozytywistycznego kultu rozumu i nauki, antyscjentyzmem, sprzeciwem wobec dominacji „rozumu instrumentalnego” owocującego eksploratorskim podejściem do przyrody oraz ograniczeniem wolności człowieka, nieufnością wobec – pojmowanej w duchu oświeceniowym – kategorii postępu, wobec wszelkich uniwersalistycznych utopii społecznych i politycznych.

Filozofowie związani z nurtem postmodernistycznym sprzeciwiali się zatem najdonioślejszym osiągnięciom cywilizacyjnym Zachodu blisko ostatnich dwustu lat. Stawali w opozycji wobec konsumpcyjnego stylu życia, postępującej technizacji, unifikacji i systematycznemu zacieraniu się indywidualnych cech poszczególnych jednostek na rzecz masy.

Twórcy nurtu upatrywali źródeł swojej filozofii w dorobku niemieckich myślicieli: Ferdynanda Nietzschego i Artura Schopenhauera oraz Francuza Henri Bergsona. Postmodernizm nie jest filozofią pełną i usystematyzowaną. Jego przedstawiciele, do których zaliczyć można: J.F. Lyotarda, Gillesa Deleuze’a, Feliksa Guattariego, Richarda Rorty’ego, Gianniego Vattimo, Paula Virilio, Wolfganga Welscha, Haydna White’a, Franklina Ankersmita, Jacquesa Derridę, Michela Foucaulta, Odo Marquarda, Jeana Baudrillarda i Zygmunta Baumana – reprezentują szeroką gamę poglądów, które z trudem można ująć jako spójne. Jak pisze Szahaj:

Wszyscy jednak aprobująco podkreślają znaczenie pluralizmu stanowisk filozoficznych oraz światopoglądowych wizji świata, występują przeciwko dominacji ideologii Rozumu (…).

Postmoderniści, reprezentujący ponowoczesność (opozycję wobec nowoczesności) utożsamiali modernizm z systemami totalitarnymi, czyli siłą, która doprowadziła Europę i jej mieszkańców do masowej zagłady. Szczególnie intensywnie postmodernizm rozwinął się w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Kształtował się w środowiskach cyganerii artystycznej. Do jego wielu założeń można zaliczyć między innymi:

wielbienie różnorodności,

brak wiary w możliwości ludzkiego umysłu,

niemożność dotarcia do prawdy absolutnej,

odrzucenie reguł, definicji, pojęć, teorii, planów, schematów na rzecz wolności tworzenia,

pluralizm metodologiczny (odrzucenie uniwersalnych kryteriów i prawideł myślenia).

W literaturze postmodernizm przejawiał się głównie w Wielkiej Brytanii. Wyrażał się głównie poprzez eksperymentalne powieści. Twórcy postmodernistyczni odrzucili dorobek poprzednich epok i stworzyli nowe konwencje. Ich dzieła charakteryzowały się również eklektyzmem. Podobnie jak filozofowie, pisarze postmodernistyczni sprzeciwiali się wszelkim regułom ograniczającym wolność twórczą. Nierzadko drwili z historii, fałszując jej przebieg. Za największe osiągnięcia postmodernizmu w literaturze uważa się Ulissesa Jamesa Joyce’a, Grę w klasy Julio Cortazara czy W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta.

  Dowiedz się więcej