Pokolenie Kolumbów

Takim właśnie zbiorczym terminem zwykło określać się całe pokolenie twórców urodzonych w wolnej Polsce (około roku 1920), które wkroczyło w drugą wojnę światową jako młodzież, lecz zostało przez nią zmuszone do przedwczesnego osiągnięcia wieku dojrzałego. Znaczna część z nich brała czynny udział w walkach z okupantem, również w powstaniu warszawskim. Tym, którzy jakimś cudem mieli przeżyć wojnę, nikt nie wróżył pięknej przyszłości. Dlatego też nazywano owych młodych twórców „pokoleniem straconym”, „pokoleniem bez przyszłości”, „pokoleniem czasu burz” oraz „pokoleniem apokalipsy spełnionej”.

Określenie „Kolumbowie” pochodzi z tytułu powieści Romana Bratnego Kolumbowie. Rocznik 20. Do najwybitniejszych przedstawicieli pokolenia zalicza się: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Mirona Białoszewskiego, Teresę Bogusławską, Wacława Bojarskiego, Tadeusza Borowskiego, Romana Bratnego, Tadeusza Gajcego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Krystynę Krahelską, Wojciech Mencela, Jana Romockiego, Tadeusza Rózewicza, Stanisława Staszewskiego, Zdzisława Stroińskiego, Wisławę Szymborską, Józefa Szczepańskiego oraz Zbigniewa Herberta. W momencie wybuchu drugiej wojny światowej, to właśnie oni stanowili inteligencką młodzież Warszawy, która w momencie zagrożenia stanęła w obronie ojczyzny i głównie w szeregach AK przeciwstawiała się znacznie liczniejszemu okupantowi.

Jak pisze Anna Nasiłowska w pracy Literatura współczesna:

Pojawienie się w warunkach konspiracji pokolenia młodych twórców to jedno z najbardziej zdumiewających świadectw ciągłości kultury polskiej. Pokolenie Kolumbów w swojej twórczości nawiązywali do doświadczeń międzywojennych katastrofistów. Różnica między młodymi twórcami, a ich poprzednikami polegała jednak na tym, że oni faktycznie stanęli w obliczu wielkiego światowego konfliktu zbrojnego, podczas gdy poeci Drugiej Awangardy jedynie go przeczuwali. Za najczęstsze motywy przebijające się w twórczości Kolumbów w czasie wojny i zaraz po jej zakończeniu to: kryzys wartości, upadek człowieczeństwa, a także losy jednostki w okrutnych czasach.

Twórczość dwóch poetów, którzy nie przeżyli drugiej wojny światowej, uważa się powszechnie za najlepiej oddającą charakter całego „straconego pokolenia”. Pierwszym z nich jest Krzysztof Kamil Baczyński, który w swoich wierszach doskonale uchwycił emocje i uczucia, które kierowały nim i jego rówieśnikami w czasach wojny. Poeta ukazał koszmar wojny, która pozbawiła młodych ludzi wszystkiego, co najpiękniejsze i najradośniejsze w tej młodości, a zamiast tego epatowała krwią, cierpieniem i śmiercią. Jak zauważa Zdzisław Marcinów (w Słowniku literatury polskiej XX wieku):

Romantyczny charakter poezji Baczyńskiego widoczny jest (obok tonów profetycznych) w swoistym jej zaangażowaniu. Nie chodzi tu wprost o zaangażowanie patriotyczne, ono bowiem jest oczywiste. Chodzi o ratowanie człowieczeństwa, o szeroko pojętą miłość świata: to, co ją narusza, a zbrodnie wojny to czynią, musi doznawać potępienia. Żołnierska (rycerska) ofiara jego pokolenia mogłaby odwrócić Historię.

Drugim wybitnym przedstawicielem Pokolenia Kolumbów był Tadeusz Gajcy. W swoim najgłośniejszym poemacie Widma ukazał wojenny horror jako spełnienie mitycznej apokalipsy. Utwór utrzymany jest w poetyce snu, dlatego przepełniają go opisy niesłychanych i nieprawdopodobnych zjawisk wywołanych przez kataklizm, jakim jest największy w dziejach zbrojny konflikt. Z twórczości Gajcego emanowało również przekonanie o rychłej własnej śmierci, co było charakterystyczne chyba dla wszystkich przedstawicieli pokolenia, ale w jego przypadku, niestety, się spełniło.

  Dowiedz się więcej