Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Wydarzeniem historycznym, które zapoczątkowało epokę współczesności była druga wojna światowa (według niektórych badaczy jej wybuch w 1939 roku, według innych zakończenie w 1945 roku). Bezsprzecznie przeżycia wojenne na długie lata stanowiły motywacje dla artystów wszystkich dziedzin sztuki. Poczynając od zakończenia wojny aż do chwili obecnej, wydarzenia, jakie rozegrały się między 1939 a 1945 rokiem są trwale obecne w kulturze i ludzkiej świadomości. Dla kultury polskiej innym ważnym okresem historycznym był czas stalinizmu. Polska Rzeczpospolita Ludowa pozostawała pod dyktatorskim reżimem aparatu Józefa Stalina od zakończenia drugiej wojny światowej do 1956 roku (trzy lata po jego śmierci).

Przyjęte przez komunistyczną partię w Moskwie wytyczne realizmu socjalistycznego (socrealizm) całkowicie podporządkowały literaturę i sztukę celom politycznym. IV Walny Zjazd Związku Literatów Polskich w Szczecinie w 1949 roku przyjął uchwałę narzucającą na twórców surowe wymogi socrealizmu. Podobne rezolucje przyjęły związki plastyków i twórców teatralnych. Oznaczało to tworzenie dzieł, które swoją wymową wspierałyby komunistyczną ideologię, filozofię Marksa i Engelsa, a także wywyższały warstwę robotniczą i chłopską jako siłę przewodnią narodu.

Wydarzenia, które zakończyły stalinizm w czystej postaci w Polsce, miały swój początek w Poznaniu. To właśnie w stolicy Wielkopolski w czerwcu 1956 roku rozpoczęła się fala strajków spowodowana ogólnym niezadowoleniem społecznym. Robotnicy zakładów Cegielskiego wyszli na ulicę, a zaraz za nimi inne grupy zawodowe, domagając się chleba i wolności. Lawinowe protesty zmusiły PZPR do podjęcia działań mających na celu naprawę wcześniejszych błędów i wypaczeń oraz znacznej liberalizacji życia politycznego z zachowaniem kierowniczej roli partii. Październikowe VIII Plenum PZPR, na którym na stanowisko I sekretarza wybrano Władysława Gomułkę zapoczątkowało okres tak zwanej „odwilży’56”, która z kolei przerodziła się w „małą stabilizację”.

„Odwilż” wniosła powiew wolności wśród wszystkich grup społecznych. Szczególnie odczuli ją jednak artyści, którzy wreszcie mogli porzucić propagandowe hasła i wymogli socrealizmu i tworzyć według własnego uznania i stylu. „Odwilż” umożliwiła podjęcie wielu zakazanych do tej pory tematów. To wtedy wydana została napisana w 1948 roku powieść Tadeusza Konwickiego Rojsty, ukazały się książki o zagładzie Żydów autorstwa Adolfa Rudnickiego czy Henryka Grynberga, o zmianie, jaka zaszła w ludzkiej psychice wskutek wojennych przeżyć (twórczość Różewicza, Szczepańskiego czy Brandysa), zrelacjonowano czas powstania warszawskiego (Kolumbowie rocznik 20 Romana Bratnego). Poza tym prezentowano niedostrzegane do tej pory środowiska (lumpenproletariackie, przestępcze, marginesu społecznego, ludzi nieprzystosowanych i niepogodzonych z zastaną rzeczywistością (na przykład twórczość Marka Hłaski, Leopolda Tyrmanda czy Marka Nowakowskiego).

Niestety okres względnej swobody trwał zaledwie rok, ponieważ już w październiku 1957 roku Gomułka nakazał zamknięcie pisma „Po prostu”, a protestujących przeciwko temu młodych warszawiaków brutalnie spacyfikowano. „Mała stabilizacja” trwała od 1959 do 1970 roku, kiedy to władzę w partii przejął Edward Gierek. Termin ten, choć wydaje się mieć pozytywne znaczenie, w rzeczywistości oznaczał jednak umocnienie socjalistycznych władz.

W czasie „małej stabilizacji” zaszły również widoczne zmiany w polskim społeczeństwie. Wówczas mogliśmy się pochwalić największym przyrostem naturalnym w Europie, a także niską średnią wieku, która wynosiła 26 lat. Polska była społeczeństwem młodym i prężnym (przyrost gospodarczy był wyraźnie odczuwalny przez obywateli) jednak partyjni notable wciąż hamowali rozwój kulturalny państwa. W czasie „małej stabilizacji” ukształtowało się pokolenie ludzi godzących się na jawne nadużycia władzy i mediów. Sprzeciwiali się temu jednak artyści, zwłaszcza ci tworzący za granicą, gdzie nie sięgała ręka komunistycznej cenzury.

Jednym z najważniejszych wydarzeń okresu „małej stabilizacji” była premiera Dziadów Mickiewicza w warszawskim Teatrze Narodowym. Reżyserowana przez Kazimierza Dejmka sztuka została zdjęta z afisza po tym, jak władza dopatrzyła się w niej antyrosyjskiej wymowy i elementów prokatolickich. Wobec tej decyzji masowo sprzeciwili się studenci Uniwersytetu Warszawskiego. Po licznych aresztowaniach i wciąż nie opadających bojowych nastrojach młodzieży władze wprowadziły w życie plan czystki na uczelniach wyższych. Wydarzenia, które przeszły do historii jako „Marzec’68” (zwalnianie profesorów, usuwanie studentów, represje antysemickie) uświadomiły Polakom, że żyją w systemie totalitarnym. Wyraźnie odbiło się to w sztuce, czego przykładem może być powieść Początek Andrzeja Szczypiorskiego czy film Indeks Janusza Kijowskiego.

Fale strajków z lat siedemdziesiątych doprowadziły do powstania Komitetu Obrony Robotników, którego założycielami byli Adam Michnik i Jacek Kuroń. Wydarzenie to zapoczątkowało okres kształtowania się w PRL prawdziwej opozycji politycznej, która w 1980 roku zaowocował zalegalizowaniem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte zmusiły twórców, którzy sprzeciwiali się panującej władzy, do tworzenia w tak zwanym podziemiu. Wówczas życie literackie funkcjonowało w tak zwanym „drugim obiegu”.

13 grudnia 1981 roku Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, której przewodniczył Wojciech Jaruzelski, wprowadziła w życie stan wojenny. Przejęcie władzy w państwie przez wojsko rozpoczęło niespotykaną dotąd radykalizację życia w każdym wymiarze. Zdecydowana większość działaczy opozycyjnych znalazła się wówczas obozach dla internowanych. Władze wprowadziły wówczas absolutny zakaz manifestacji (dozwolone było otwieranie ognia do protestujących), a także wprowadziła godzinę policyjną. Okres represji zakończył się oficjalnie 22 lipca 1983 roku. Wydarzenie to wywarło trwały wpływ na świadomość milionów Polaków i znalazło równie wielkie odzwierciedlenie w sztuce.



Polecasz ten artykuł?TAK NIEUdostępnij






  Dowiedz się więcej
1  Streszczenie „Madame”
2  Proza polska - odmiana współczesnych trendów
3  Erwin Axer - biografia